У сваёй кнізе «Тата ў дэкрэце» ўкраінскі журналіст і пісьменнік Артэм Чапай расказвае пра ўласны досвед выхавання двух маленькіх сыноў. Пераклад першай часткі кнігі зроблены спецыяльна для часопіса «Makeout».
Ілюстрацыя. На белым фоне намаляваная кніга, яна размешчаная вертыкальна. На белай вокладцы па цэнтры чырвонымі літарамі напісаная назва кнігі "ТАТО В ДЕКРЕТІ". Ніжэй пад гэтым тэкстам чорнымі дробнымі літарамі напісана: "Про що не питають жінок". Над назвай быццам пэндзлем намаляваная жоўтая паласа, на якой чорнымі літарамі напісана "Артем Чапай". Злева ад надпісаў на вокладцы намаляваны чалавек у акулярах і рознакаляровым паласатым швэдры, ён трымае на ўзроўні твару ноўтбук, глядзіць у яго, на яго нагах вісяць дзеці. У правым ніжнім куце вокладкі намаляваная дзяўчынка, яна трымае ў руках пацука. Уверсе вокладкі - два дзіцяці, адно з іх высунула язык, у другога на галаве рознакаляровыя індзейскія пёры.
Артэм Чапай
«А вам не цяжка з двума?»
Чамусьці Аксану пра гэта не пыталі. Ну, можа, паспачувалі раз ці два. Асабіста. Але не бралі інтэрв’ю. Не запрашалі на радыё. Не прасілі пісаць калонкі. Пакуль Аксана сядзела ў дэкрэце, я працаваў рэпарцёрам і кожны тыдзень быў у раз’ездах, а яна – з двума дзецьмі, адно з якіх толькі нарадзілася. Банальна.
Напраўду. Пра што запытваць жанчыну ў дэкрэце? Нават калі яна, напрыклад, пры дзіцяці мусіць па тэлефоне шукаць, куды менавіта яе муж трапіў у палон. І не плакаць, каб не напужаць, калі дзіця пытаецца:
– Мама, а дзе тата?
Хто распытвае жанчын у дэкрэце? Гэта ж банальна.
Але варта было нам з Аксанай памяняцца:
– Алё, вы б не маглі прыйсці на эфір? Усё ж бацька з двума ў дэкрэце – у нашых краях экзотыка.
Я ўжо нават прыдумаў стандартны адказ:
– Гэта больш кажа пра нашыя краі, чым пра мяне.
– Дык як вам, цяжка адному з двума?
Калі шчыра: калі б давялося карміць грудзямі – не даў бы рады. Зламаўся б.
«Менавіта таму мы з Аксанай памяняліся аж праз дзевяць месяцаў пасля нараджэння малодшага. Ён тады еў малако толькі нанач. А калі перайшоў на пюрэ – якая дзіцяці розніца, мама гэта ці тата?»
Розніца ёсць толькі для таты і мамы. Калі ў дэкрэт пайшоў я, мужчына, мы згубілі фінансава. Супадзенне? Не думаю.
Так, мужчыну з двума бывае цяжка. Напрыклад: ліфт зноў захраснуў, а трэба ісці на дзявяты паверх пешкі. Малодшы на руцэ, старэйшы за руку:
– Тата, я стаміўся! Хачу таксама на ручкі!
Ці наш прыўкрасны грамадскі транспарт. У суботу ці ў нядзелю, калі ў Аксаны тэрміновая праца, ідзеш у гульнявы «пакой з цягнікамі». Туды можна здаць на дзве гадзіны старэйшага, каб застацца з адным. Але наш вялікі дзіцячы вазок у маршрутку тыпу «Багдан» не ўлазіць. Аўтобусы ў нядзелю – раз на сорак хвілінаў. І пасля некалькіх эксперыментаў ідзеш без вазка. Малодшы – на руцэ, старэйшы – за руку. Праўда, ёсць плюс, нязвычны для мужчын: табе саступаюць месца!
Ці наша хамства. Кума ў абласным цэнтры не змагла запісаць старэйшую дачку ў садок у сваім раёне, даводзіцца вазіць праз увесь горад. Едзе з маленькім вазочкам у гадзіну пік на аўтобусе, а паўтарамесячны малодшы сын у пераносцы. Просіць на прыпынку даць ёй выйсці, а нейкая цётка:
– Вось лезе ж у аўтобус з дзецьмі!
Ці нашая тонка прадуманая інфраструктура. Глядзіш у жарало падземенага пераходу. Ура, ёсць рампа! Спускаешся. Упс! За паваротам – яшчэ адны сходы, але пандуса няма. Гэта была пастка! Рыпіш зубамі, напружваешся і падымаеш вазок з дзіцём.
Цікава, у якой з апісаных сітуацый жанчыне лягчэй?
Проста хто ж яе пытае.
Жанчына, мабыць, недзе абярэ іншую стратэгію. Замест таго, каб патнець і мацюкацца пад нос, несучы вазок па сходах, яна пачакае мінакоў і папросіць дапамогі. Замест таго, каб ехаць у «пакой з цягнічкамі», застанецца на двары.
Ды Украіна папросту створаная для татаў у дэкрэце! Той, хто не перасоўваўся з дзіцячым вазком у нашых умовах, наўрад ці ўяўляе, колькі даводзіцца яго перацягваць і пераносіць. Вялікія гарады яшчэ больш-менш прыстасаваныя – а вось у райцэнтрах сябры распавядаюць, як, ледзь не выкручваючы кола васьмёркаю, манэўруюць вазочкамі з дзецьмі паміж машынаў па праезджай частцы, бо тратуар прысутнічае толькі пункцірна, а на ўзбочынах, паміж ямаў прыпаркаваныя аўтамабілі. Рэклама: дэкрэт для мужчынаў ва Украіне – цудоўная нагода падкачацца!
Акрамя таго, для мужчыны малаверагодныя прыгоды, падобныя да апісаных маімі сябрамі: аднойчы жанчына на апошнім тэрміне цяжарнасці гуляла са старэйшым паўтарагадовым сынам. А ў паўтарагадовых хлопчыкаў фізічнае развіццё моцна апярэджвае разумовае. І вось, сын вырваўся з дзіцячай пляцоўкі і весела пабег ад мамы да дарогі. На крыкі «Стой!» не рэагаваў, а цяжарная жанчына не магла дзіця дагнаць. На шчасце, у апошні момант хлопчыка злавіў мужчына-мінак.
Пакуль што мы абгаварылі толькі фізічныя цяжкасці. Яны найлягчэйшыя. А ёсць псіхалагічныя.
Некалькі разоў я на пэўны час заставаўся адзін, пакуль жонка ездзіла ў замежныя камандзіроўкі.
– Тата, дзе мама?
– Паляцела на працу на самалёціку!
У старэйшага сына пашыраюцца вочы.
Ён яшчэ доўга, калі прыходзіў з садка, а мамы не было, разважаў:
– Мама ўжо ляціць з працы да нас… на верталёціку!
А я пачынаў насвістваць музычную тэму з Mission Impossible.
Дык вось, упершыню застаўшыся адзін з двума дзецьмі на нейкі час, я зразумеў, як чалавек можа звар’яцець у дэкрэце.
«Як вядома, дзеці – кветкі жыцця. Але калі займацца выключна кветкаводствам – то з кветкаводам можа здарыцца і дэпрэсія, і псіхоз, і нават кандрашка»
Дзеці – радасць, аднак для самарэалізацыі, для адчування паўнацэннасці жыцця даросламу патрэбна й іншае. Дарослай – гэтаксама.
Ёсць у нас сяброўка. Была, можна сказаць, знакамітасцю. Працавала ў кампаніі, найлепшай у сваёй галіне. Нарадзіла старэйшае дзіця. Не выходзячы з дэкрэту, нарадзіла малодшае. У суме ўжо пяць гадоў дома. Ці болей. А цяпер пазначыла сваю прэстыжную працу як «мінулую». Псіхалагічна цяжкае рашэнне.
Але ж яна жанчына, берагіня сям’і, усё такое! Затое «сапраўдны мужчына павінен».
І дзеці – толькі частка прапісанага, хто што «павінен». Неяк падслухаў адну маму. Скардзілася іншым, што па дзве-тры гадзіны праводзіць ля пліты, бо муж штодня патрабуе новую мясную страву, аргументуючы:
– Я ж зарабляю грошы!
Мне лягчэй. Адкрыю брудную таямніцу: я дагэтуль вару толькі штосьці просценькае, тыпу сасісак з макаронкамі. Складаныя рэчы накшталт супу ці плову дагэтуль гатуе Аксана. І не патрабуе ад мяне, каб, калі яна прыходзіць з працы, была вячэра з першым, другім і кампотам. Мне прасцей, я восем гадоў таму прыняў правільнае рашэнне: ажаніўся з жанчынай. Выгадна.
І наагул, мужчынам у побыце лягчэй. Напрыклад, мы з маімі трохгадовым і аднагадовым бруднымі потнымі мужыкамі можам тыднямі, а пры скрайняй патрэбе і месяцамі не прыбіраць. А раптам мама не вытрымае бруду і са злосці прапыласосіць.
«Так што не трэба думаць, што ўсё ідылічна, калі тата пайшоў у дэкрэт»
Нядаўна вось пасварыліся. Аксана ўсё ж прапыласосіла. А праз пару дзён просіць мяне:
– Ну прыбяры хоць у туалеце і ванным пакоі. Калі ты з дзецьмі, гэта не значыць, што можна нічога не рабіць.
Прыбіраць санвузел з анднагадовым памочнікам – заданне найвышэйшага лэвелу. То, быццам малпяня, малодшы сын спрабуе ўскараскацца на цябе па нагах – а замест гэтага сцягвае штаны да каленяў. То, скарыстаўшыся нагодай, кідае ў адкрыты ўнітаз мячык. Паглядзець, як ён там булькне.
Аднак насамрэч прыбіранне заняло хвілінаў пятнаццаць. Тут рэч не ў часе, а ў ляноце. І ў розных «панятках». Жонка апелюе, нагадваючы пра маю маці, якая вырасціла аж чатырох дзяцей:
– Уяўляеш, калі б твая мама не прыбірала, бо трэба было глядзець за дзецьмі? Што ў хаце рабілася б?
Дарэчы, пра маю маму – ды і пра Аксаніну. У першы год пасля нараджэння нашага малодшага сына мы з двума дзецьмі без бабуляў бы не справіліся. Наогул, у нашым грамадстве «інстытут бабулі» настолькі важны, што хоць адчыняй дзяржаўны Інстытут Бабулі. З вялікіх літараў. А можна капслокам. Вядома, у Інстытуце Бабулі трэба адчыніць і Упраўленне Дзядулі – але няхай кожны сам ацэньвае адносную значнасць гэтага Упраўлення.
Дык вось, вяртаючыся ў санвузел. Каб прымусіць сябе прыбраць, я спрабую думаць пра маму, а замест гэтага ўспамінаю ПХД [парко-хозяйственный день] і прапаршчыка Вялічку, які правяраў казармы ў акадэміі СБУ. Цёмная старонка маёй біяграфіі.
Вось прапаршчык Вялічка праводзіць белай сурвэткай паміж трубамі пад ракавінай. На сурвэтцы, ясная рэч, застаецца пылюка. Прапаршчык Вялічка вылупляе вочы і фальцэтам, нібыта яму толькі што адрэзалі яйцы, верашчыць:
– Курсант! Без увольнения! Три часа ПХД!
Адным словам, тут свае, мужчынскія траўмы.
Але я кінуў дзяцей без увагі, цяпер пакуль сканчаю. Бо ў той час як тата, адвёўшы старэйшага сына ў садок, зачыніўся і піша пра свой экзатычны гераізм, з малодшым сядзіць – хто б вы думалі?!
Аксана паралельна, чую, спрабуе вырашаць па тэлефоне рабочыя пытанні.
Усё, усё, працягну пісаць наступным разам, бо зараз малеча ўцекла ад мамы і ўжо пад маімі дзвярыма:
– Цяп-цяп-цяп!
Пераклала з украінскай – Юля Цімафеева.
